6518 Sayılı Torba Kanun’la Engelli İstihdamı Konusunda Getirilen Yenilikler Nelerdir?

6518 Sayılı Torba Kanun’la Engelli İstihdamı Konusunda Getirilen Yenilikler Nelerdir?

I. Başlangıç

06.02.2014 tarihli ve 6518 sayılı torba Kanun (Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun)' la   engelliler konusunda bazı düzenlemeler yapılmıştır.

Bu makalemizde söz konusu Kanunla yapılan düzenlemelerden istihdam ile ilgili olanlar ele alınıp, değerlendirilecektir.

II. Konu

1- Engelli ve Korumalı İşyeri Nasıl Tanımlanmaktadır?

Yeni 6518 sayılı Kanunla, 01.07.2005 tarihli ve 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunda   tanımlarla ilgili değişiklikler yapılmıştır.

Daha önce, doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi olan Engelli tanımı, 6518 sayılı Kanunla, fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen birey olarak değişmiştir.

Değişmeden önce, normal işgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan engelliler için meslekî rehabilitasyon ve istihdam oluşturmak amacıyla Devlet tarafından teknik ve malî yönden desteklendiği ve çalışma ortamının özel olarak düzenlendiği işyeri olan Korumalı İşyeri, torba Kanunla yapılan değişiklikle, iş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engellilere mesleki rehabilitasyon sağlamak ve istihdam oluşturmak amacıyla Devlet tarafından teknik ve mali yönden desteklenen ve çalışma ortamı özel olarak düzenlenen işyeri şeklinde tanımlanmıştır.

2- Mesleki Habilitasyon ve Rehabilitasyon Nedir?

Engelliler Hakkında Kanunda, herhangi bir nedenle oluşan engelin etkilerini mümkün olan en az düzeye indirmeyi ve engellinin hayatını bağımsız bir şekilde sürdürebilmesini sağlamayı amaçlayan fiziksel, sosyal, zihinsel ve mesleki beceriler geliştirmeye yönelik hizmetler Rehabilitasyon olarak tanımlanmıştır.

Daha önce 5378 sayılı Kanunda yer almayan, engellinin bireysel ve toplumsal ihtiyaçlarını karşılayabilmesini ve yaşamını bağımsız bir şekilde sürdürebilmesini sağlamayı amaçlayan fiziksel, sosyal, zihinsel ve mesleki beceriler kazandırmaya yönelik hizmetler olan "habilitasyon" yeni torba (6518) Kanunla 5378 sayılı Kanuna ilave edilmiştir.

Engellilerin meslek seçebilmesi ve seçtiği meslekle ilgili eğitim alabilmesi için gerekli tedbirlerin alınması, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bağlı ve ilgili kuruluşlarınca yapılan iş ve meslek analizleri doğrultusunda engelliler için Milli Eğitim Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından mesleki habilitasyon, rehabilitasyon ve eğitim programlarının geliştirilmesi gerekir.

Engellilerin mesleki habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetlerinin, adları geçen Bakanlıklar dışında diğer kamu kurum ve kuruluşları ile belediyeler ve diğer gerçek veya tüzel kişiler tarafından da gerçekleştirilebilmesi mümkündür.

3- Engelli İstihdamı Nasıl Düzenlendi?

6518 sayılı Kanunla, 5378 sayılı Kanunun "İstihdam" başlıklı 14' üncü maddesinde de değişiklik yapılmıştır. Yapılan değişiklikle daha önce dört fıkradan ibaret olan 14''''üncü madde beş fıkraya çıkartılmış, bunun dört fıkrası aynı hususları ifade edecek şekilde farklı kaleme alınırken, maddenin birinci fıkrası bu Kanunda yeni yer almıştır.

Buna göre, iş gücü piyasası ve çalışma ortamında engellilerin sürdürülebilir istihdamı için kendi işini kurmaya rehberlik ve mesleki danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi de dahil olmak üzere gerekli tedbirlerin alınması Kanunda yapılan değişiklikle yeni yer verilen düzenlemedir.

5378 sayılı Kanunun değişiklik öncesi içeriğinde yer alıp, 6518 sayılı değişiklikle  farklı kaleme alınan metin gereğince; işe başvuru, alım, önerilen çalışma süreleri ve şartları ile istihdamın sürekliliği, kariyer gelişimi, sağlıklı ve güvenli çalışma koşulları da dâhil olmak üzere istihdama ilişkin hiçbir hususta engelliliğe dayalı ayrımcı uygulamalarda bulunulabilmesi söz konusu değildir.

Engelinden dolayı, çalışan engellilerin aleyhinde sonuç doğuracak şekilde, diğer kişilerden farklı muamelede bulunulamaz.

Çalışan veya iş başvurusunda bulunan engellilerin karşılaşabileceği engel ve güçlükleri ortadan kaldırmaya yönelik istihdam süreçlerindeki önlemlerin alınması ve engellilerin çalıştığı iş yerlerinde makul düzenlemelerin, bu konuda görev, yetki ve sorumluluğu bulunan kurum ve kuruluşlar ile işverenler tarafından yapılması zorunludur.

4- Eşit Davranma İlkesinde Ne Değişti?

4857 sayılı İş Kanunu' nun   "Eşit davranma ilkesi" başlıklı 5' inci maddesinin birinci fıkrasında 6518 sayılı torba Kanunla yapılan değişiklikle, iş ilişkisinde ayrım yapılamayacak hususlar olan; dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebepler arasına engellilik de ilave edilmiştir.

Engelliliğin ilavesiyle, iş ilişkisinde ayrım yapılamayacak hususlar; dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebepler olarak düzenlenmiştir.

İş ilişkisinde veya sona ermesinde eşit davranma ilkesine aykırı davranıldığında işçinin, 4 aya kadar ücreti tutarında bir tazminatı ve yoksun bırakıldığı haklarını işverenden talep edebilmesi mümkündür.

Aynı hükme aykırı davranan işverenlere ayrıca bu durumdaki her işçi için 122,-TL (2014 yılında) idari para cezasının Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü''''nce uygulanması söz konusudur.

5- Engelli Teşviki Konusunda Ne Getirildi?

İş Kanunu''''nun "Engelli ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu" başlıklı 30' uncu maddesinin üçüncü ve altıncı fıkralarında yeni torba (6518) Kanunla değişiklik yapılmıştır.

Değişiklik yapılmazdan önce 50 ve yukarı sayıda (Tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde 51 ve yukarı sayıda) işçi çalıştıran özel sektör işverenlerinin bu madde gereğince çalıştırmaları gereken % 3 oranındaki engelli işçi ile 5378 sayılı Kanuna tabi korumalı işyerlerinde çalıştırılan engelli işçiler için 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu   gereği prime esas alt sınır üzerinden hesaplanan işveren hissesinin tamamı, kontenjan fazlası engelli çalıştıran veya yükümlü olmadıkları halde engelli çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir engelli için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin ise % 50''''si hazinece karşılanmakta idi.

Zorunlu çalıştırılması gereken engelli işçi için sigorta primine ait işveren hissesinin tamamı hazinece karşılanırken, yükümlülüğü bulunmayan işyerlerinde çalışan engelli işçiler ile engelli çalıştırma zorunluluğu bulunan işyerlerinde çalıştırılması gereken sayıdan fazla çalıştırılan engelli işçiler için sigorta primine ait işveren hissesinin ise 1/2' sinin hazinece karşılanması engelli istihdamı teşvik mantığıyla bağdaşır durumda değildi   .

Bu durum 6518 sayılı torba Kanunla, 4857 sayılı Kanunun 30''''uncu maddesinde yapılan değişiklikle düzeltilmiş ve kontenjan fazlası engelli çalıştıran veya yükümlü olmadıkları halde engelli çalıştıran işverenlerin, bu şekilde çalıştırdıkları her bir engelli için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamının hazinece karşılanması getirilmiştir.

Bu değişiklikle, İş Kanunu' nun 30' uncu maddesi kapsamında özel sektör işyerlerinde çalıştırılması gereken sayıda çalıştırılan engelliler ile çalıştırılması gereken zorunlu sayıdan fazla sayıda çalıştırılan veya çalıştırma yükümlülüğü bulunmayan işyerlerinde çalıştırılan engelliler teşvik anlamında aynı duruma gelmiştir. Teşvik mantığı açısından, zorunlu olmadan çalıştırılan engelli istihdamı, zorunlu çalıştırılan engellilere göre daha çok desteklenmesi gerekse de, değişmeden önceki düzenlemeye göre yeni düzenleme daha makul görünmektedir.

Ücreti, asgari ücretin brüt tutarından fazla olan engellilerin öncelikle Hazinece karşılanmak üzere, brüt ücretinin tamamı üzerinden 5510 sayılı Kanunun 81''''inci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendine göre işveren hissesinin %5 'ine isabet eden miktar hesaplanmaktadır. % 5'lik bu indirimin hesaplanmasından sonra, 4857 sayılı Kanunun 30'uncu maddesine (fıkra 6) göre brüt asgari ücret üzerinden, engelli istihdamıyla doğrudan ilgili olan işveren hissesinin kalan kısmının (20.5-5= %15.5) Hazinece karşılanmak üzere belirlenmesi yoluna gidilmektedir.

Bu değişiklik dışında, aynı maddenin (30) üçüncü fıkrasında yapılan değişiklikle, çalıştırılacak engelli işçilerin nitelikleri, hangi işlerde çalıştırılabilecekleri, bunların işyerlerinde genel hükümler dışında bağlı olacakları özel çalışma ile mesleğe yöneltilmeleri, mesleki yönden işverence nasıl işe alınacakları konusunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmeliğin Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı''''nın görüşü alınarak çıkartılması getirilmiştir. Getirilen bu Kanun değişikliğiyle, Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik   ile Bakanlar Kurulu''''nun 29.06.2009 tarihli ve 2009/ 15188 sayılı Kararı''''na ekli Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik  ''''te değişiklik yapılması gündeme gelebilecektir.

6- Korumalı İşyerlerinde Çalışan Engellilerin Ücretleriyle İlgili Ne Getirildi?

6518 sayılı torba Kanunla, 4857 sayılı Kanuna Ek Madde 1 olarak "Korumalı işyerlerinde çalışan engellilerin ücretleri" başlıklı bir madde ilave edilmiştir.

Buna göre, korumaları işyerlerinde çalışan ve iş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engellilere işverenleri tarafından zamanında ödenmiş olan ücretlerinin;

a) Korumalı işyerlerinde çalışan her engelli için 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanunun   2''''nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi gereğince 4.860 gösterge rakamının memur maaş katsayısıyla (2014 yılında 0,076998) çarpımı sonucu bulunan tutarı kadarı (2014 yılında 374,21 TL),

b) 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun   2'nci maddesi kapsamındaki illerde kurulmuş bulunan korumalı işyerlerinde çalışan her engelli için ilaveten (a) paragrafımızda belirtilen tutarın % 20''''si (2014 yılında 74,84 TL),

c) Korumalı işyeri statüsü almak için ilgili mevzuatla çalıştırılması zorunlu olan sayıdan daha fazla engelli çalıştıran işyerlerinde, zorunlu sayının (Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmelik   gereği en az 8 engelli) üstünde çalıştırılan her engelli için ilaveten (a) paragrafımızda belirtilen tutarın %20''''si (2014 yılında 74,84 TL),

bu ücretlere ilişkin yasal yükümlülüklerin tam ve zamanında karşılanmış olması kaydıyla, Hazine tarafından işverene ödenmesi söz konusu olacaktır. Ödemeye ilişkin usul ve esaslar, Aile  ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenecek, ancak bu yönetmelik Maliye Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı' nın uygun görüşü alınmak suretiyle çıkarılacaktır.

7- Korumalı İşyerlerinde Çalışan Engellilerin Ücretlerinden Vergi İndirimi Konusunda Ne Getirildi?

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nun    31''''inci maddesi gereğince, özel veya kamu sektörü işyerlerinde çalışan engellilerin ücretlerinden aylık olarak; çalışma gücünün % 40-59'unu kaybetmiş olanlardan (3. Derece engelli) 190,- TL, çalışma gücünün % 60-79''''unu kaybetmiş olanlardan (2. Derece engelli)  400,-TL, çalışma gücünün % 80 ve fazlasını kaybetmiş olanlardan (1. Derece engelli)  800,- TL engelli indirimi yapılmaktadır.

Bunun dışında, 6518 sayılı torba Kanunla, 193 sayılı Kanunun 89''''uncu maddesinin birinci fıkrasına 14'üncü bent ilave edilmiştir. Bu ilaveyle, korumalı işyerlerinde istihdam edilen ve iş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engelli çalışanlar için 5 yıl süreyle diğer kişi ve kurumlarca karşılanan tutar dahil yapılan ücret ödemelerinin yıllık brüt tutarının yüzde 100' ü oranında korumalı işyeri indirimi yapılması hüküm altına alınmıştır. Yıllık olarak indirilecek tutar, her bir engelli çalışan için asgari ücretin yıllık brüt tutarının %150'sini aşamayacaktır. Bu oran (%100), Bakanlar Kurulu Kararıyla engellilik derecelerine göre %150' ye kadar artırılabilecektir.

Bendin uygulamasına ilişkin usul ve esaslar, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı''''nın görüşü alınarak Maliye Bakanlığı''''nca belirlenecektir.

8- Ev Tipi Sosyal Hizmet Birimleri Konusunda Ne Getirildi?

2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu'nun   "Personel statüsü" başlıklı 16'ncı maddesine yeni torba Kanunla bir fıkra eklenmiştir. Eklenen bu fıkraya göre, ev tipi sosyal hizmet birimleri, İş Kanunu hükümlerinin uygulanmayacağı işler ve iş ilişkilerini düzenleyen İş Kanununun "İstisnalar" başlıklı 4''''üncü maddesinin birinci fıkrası kapsamına alınmıştır.

III. Sonuç

6518 sayılı torba Kanunla engelliler konusunda bazı düzenlemeler yapılmıştır. Bunlardan engelli istihdamı konusunda yapılan değişiklikler; Engelliler Hakkında Kanun ile İş Kanunu' nda gerçekleştirilmiştir.

İş Kanununda yapılan değişiklik "Eşit davranma ilkesi" başlıklı 5'inci maddesinin birinci fıkrasında, "Engelli ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu" başlıklı 30'uncu maddesinin üçüncü ve altıncı fıkralarında ve Kanuna "Korumalı işyerlerinde çalışan engellilerin ücretleri" başlıklı ek 1' inci maddesinin ilave edilmesi şeklinde ortaya çıkmıştır.

Engelliler Hakkında Kanunda yapılan istihdam konusundaki değişiklikler ise "Tanımlar" başlıklı 3, "Mesleki habilitasyon ve rehabilitasyon" başlıklı 13 ve "İstihdam" başlıklı 14' üncü maddede olmuştur. Raşit ULUBEY  ÇSGB İş Başmüfettişi * Lebib Yalkın Yayımları

--------------------------------------
* İŞKUR Eski İstihdam Dairesi Başkanı.