MUHTAÇLIK SINIRI ALTINDA YAŞAN ENGELLİ VE GÜÇSÜZLER
I. GİRİŞ
Sosyal ve ekonomik açıdan zayıf ve güçsüz olan kesimlerin başında yaşlı ve engelli vatandaşlarımız yer almaktadır. Bu insanlarımızı koruyup kollamak devletin anayasa ile hüküm altına aldığı asli görevlerindendir. Anayasamızın 2. Maddesinde de belirtildiği gibi Türkiye bir “Sosyal Devlet” tir. Sosyal devlet, ekonomik bakımdan zayıf kesimlere yaptığı yardımlar ile sosyal adaleti tesis ederek, insan onuruna yaraşır bir yaşam düzeyini sağlamakla yükümlüdür.
Sosyal Devlet ilkesi gereği, ekonomik olarak yoksulluk sınırı altındaki vatandaşlar için primsiz ödemeler olan sosyal yardımlar kapsamında 2022 sayılı kanunla, muhtaçlık sınırının altında geliri olan engelliler ile kimsesiz ve güçsüz 65 yaş üstü vatandaşlara maaş bağlanmasına dair esaslar düzenlenmiştir.
II. KİMLER BU KAPSAMDADIR
Her türlü gelirler toplamı, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden az olanlar ile aynı tutardan fazla gelir sağlaması mümkün olmayanlardan muhtaç olduğuna karar verilen 65 yaşını doldurmuş vatandaşlar,
65 yaşını doldurmamış olmasının yanı sıra tüm vücut fonksiyonlarını % 70 ve üzerinde kaybeden ve başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek şekilde engelli olduklarını tam teşekküllü hastaneden alınacak sağlık kurulu raporu ile kanıtlayanlar,
18 yaşını doldurmuş; her ne nam altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden az olduğu ya da aynı tutardan fazla gelir sağlamasının mümkün olmadığı tespit olunarak muhtaçlığına karar verilenler,
65 yaşını doldurmamış olmasının yanı sıra alınacak sağlık kurulu raporu ile toplam olarak % 40 ila % 69 arası engelli olduklarını kanıtlamış, 18 yaşını doldurmuş ve talebine rağmen Türkiye İş Kurumu tarafından işe yerleştirilememiş olan; her türlü gelirler toplamı, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden az olduğu ya da aynı tutardan fazla gelir sağlamasının mümkün olmadığı tespit olunarak muhtaçlığına karar verilenler,
18 yaşını tamamlamamış ve yetkili hastanelerden alınacak sağlık kurulu raporu ile toplam olarak en az % 40 oranında engelli oldukları kanıtlanmış durumundaki engelli yakınlarının bakımını fiilen yürüten, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden daha az olduğu ya da aynı tutardan fazla gelir sağlamasının mümkün olmadığı tespit olunarak muhtaçlığına karar verilenler,
Sosyal güvenlik kurumlarından yetim olarak aylık veya gelir almakta olan çocuklardan engelli olanların, aldıkları aylık veya gelir toplamı tutarları, toplam engel oranlarına göre ödenecek olan aylık tutarından düşük olanlar,
2022 sayılı kanun kapsamındadırlar.
III. KİMLER KAPSAM DIŞINDADIR
Her ne nam altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı 16 yaşından büyükler için belirlenmiş olan asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden az olanlar ile aynı tutardan fazla gelir sağlaması mümkün olmayanlar, 2022 sayılı Kanunun uygulanmasında muhtaç sayılır.
Sistem üzerinden yapılan sorgulamalar ve sosyal incelemeden elde edilen verilere göre;
a- Hangi ad altında olursa olsun sosyal güvenlik kurumlarından bir gelir veya aylık hakkından faydalananlar ile isteğe bağlı prim ödeyenler dahil olmak üzere sosyal güvenlik kurumlarına uzun vadeli sigorta kolları kapsamında sigortalı olmayı gerektirecek şekilde bir işte çalışanlar,
b- 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılanlar,
c- Nafaka bağlanmış veya bağlanması mümkün olanlar,
ç- Herhangi bir şekilde hane içinde kişi başına düşen gelir tutarı, (255,22) TL. tutara eşit veya üzerinde olanlar ile aynı tutara eşit veya üzerinde gelir sağlaması mümkün olanlar,
d- Kamu veya özel kurum ve kuruluşlarda iaşe ve ibateleri dâhil olmak üzere sürekli bakımı yapılan veya yaptırılanlar,
e- Malları ve gelirleri devredilerek bir sözleşmeyle gerçek veya tüzel kişilerce kendilerine bakılanlar,
aylığa hak kazanamaz.
IV. AYLIK BAĞLAMA ŞARTLARI
2022 sayılı kanuna göre aylık bağlanması için aranan şartlar, 65 yaşını doldurmuş bulunma, kimsesiz olma, çalışma gücünden yoksun olma, muhtaç durumda bulunma, Türk vatandaşı olma ve başvuruda bulunma şeklinde sıralanabilir.
1- 65 Yaşını Doldurmuş Olma
2022 sayılı kanundan sağlanan yardımlardan faydalanmak için 65 yaşını doldurmuş olmak ve muhtaç olmak gerekiyor.
Kanunda belirtilen yaş sınırının iki istisnası bulunmaktadır. Buna göre, 65 yaşını doldurmadığı halde başkasının yardımı olmadan hayatını devam ettiremeyecek derecede engelli olduğunun tam teşekküllü bir hastaneden alınacak sağlık raporuyla kanıtlayanlar ile 65 yaşını doldurmamış olmakla beraber, başkalarının desteği olmadan hayatını devam ettiremeyecek şekilde malül olanlar ile çalışma gücünü önemli ölçüde kaybetmiş ve durumuna uygun bir işe yerleşmemiş olan engelli Türk vatandaşlarına da 2022 sayılı kanun hükümlerine göre aylık bağlanır.
2- Kimsesiz Olma
Kimsesiz olma; kendisine bakmakla yükümlü kimsenin olmamasıdır. Ayrıca kendisine nafaka vermekle yükümlü olan hısımları bulunanlara nafaka bağlanmadıkça 2022 sayılı kanuna göre kimsesiz sayılırlar. Bununla birlikte kocası, hükümlü, gaip veya akıl hastası olmayan evli kadınlar, 18 yaşından küçük anası ve babası olan çocuklar, güçsüzler yurdunda parasız bakılanlar, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne verilmiş olan 18 yaşından küçük çocuklar, huzur evlerinde ücretsiz bakılanlar, ölünceye kadar bakma akdi uyarınca kendilerine bakılanlar, ceza ve tevkif evlerindeki tutuklu ve hükümlüler ve diğer özel kanunlara göre bakım altına alınanlar, kendilerine kanunen bakmakla yükümlü kimseleri olduğu için kimsesiz sayılmazlar.
3- Çalışma Gücünden Yoksun Olma
18 yaşından büyük, 65 yaşından küçük olan ve engel durumuna göre toplam engel oranı % 40 ile % 69 arasında olanlar “engelli”, Engel durumuna göre toplam Engel oranı % 70 ve üzeri oranda olanlar ise “başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek derecede engelli” olarak kabul edilir. Bu durumdaki engellilerin, tüm vücut fonksiyonlarını kaybetme oranlarını tam teşekküllü resmi hastane sağlık kurulu raporu ile belgelendirmeleri gerekir.
4- Muhtaç Olma
Her ne nam altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı, 16 yaşından büyükler için belirlenmiş olan asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden az olanlar ile aynı tutardan fazla gelir sağlaması mümkün olmayan kimseler muhtaç kabul edilmiştir. Muhtaçlık sınırı belirlenirken asgari ücretin net tutarı esas alınmıştır. Yine kişi başına düşen geliri asgari ücretin netinin 1/3’ünden (255,22) TL. fazla olanlar muhtaç sayılmamaktadır.
2022 sayılı kanuna göre muhtaç kabul edilme koşulu ile 65 yaşını doldurmuş yaşlılar, 18 yaşından büyük engelliler ve kanunen bakmakla yükümlü olduğu 18 yaşını doldurmamış engelli yakını bulunan Türk vatandaşlarına aylık bağlanmaktadır.
Ayrıca, muhtaçlığına karar verileceklerin; muhtaçlık sınırına eşit veya üzerinde nafaka almaması, nafaka bağlanmakla birlikte nafaka yükümlüsünün 2022 sayılı kanuna göre aldığı aylık hariç olmak üzere ilgiliye ayırabilecekleri yardım miktarının muhtaçlık sınırına eşit veya üzerinde olmaması, ticari, zirai, serbest meslek kazancı, ücret, menkul, gayrimenkul sermaye iradı, diğer kazanç irat ve benzeri gelirlerinin olmaması, tarımsal destek gelirlerinin olmaması, tedavi kapsamında yapılan yardımlar hariç olmak üzere, sosyal hizmetler müdürlüklerinden, vakıflar genel müdürlüğünden, sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarından veya mahalli idarelerden ödenen muhtaçlık sınırına eşit veya üzerinde nakdi yardım almaması gerekir.
Muhtaçlık, aylık başvurusunda bulunanların “Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine” (ADNKS) kayıtlı oldukları adreslerin bağlı olduğu il veya ilçe Sosyal Yardımlaşma Vakıflarından alacakları “muhtaçlık belgesi” ile kanıtlanır.
V. AYLIK BAĞLANMASI
2014 yılı 2022 sayılı Kanuna göre aylık bağlananlar için uygulanacak gösterge rakamı 1.620 olarak belirlenmiş olup, yine gösterge rakamlarının aylık tutarlara çevrilmesinde uygulanacak aylık katsayısı 0,076998 olarak kararlaştırılmıştır. Bu bağlamda ilgililere 01.01.2014 ila 30.06.2014 devresi için 1.620 gösterge rakamının aylık tutarlarına çevrilmesinde uygulanacak olan 0,076998 ile çarpımı sonucu bulunacak miktarda aylık bağlanır.
Buna göre 01.01.2014 tarihi itibariyle muhtaç olduğuna karar verilen 65 yaşını doldurmuş Türk vatandaşlarına, muhtaçlık hâli devam ettiği müddetçe bağlanacak aylık miktarı 1.620 x 0,076998=124,74 TL olarak hesaplanacaktır.
Ayrıca 65 yaşını doldurmamış olmakla birlikte; % 70 ve üzeri tüm vücut fonksiyonlarını kaybedenlere, (başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek şekilde engelli olanlar) aylık geliri asgari ücretin aylık net tutarının 1/3'ünden az olduğu ya da aynı tutardan fazla gelir sağlamasının mümkün olmayanlara muhtaçlık hâli devam ettiği müddetçe (4.860) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımından bulunacak tutarda aylık bağlanır. Bu durumda ilgililere bağlanacak olan aylık miktarı 4.860 x 0,076998=374,21 TL olarak hesaplanacaktır.
Tüm vücut fonksiyonlarını % 40 ile % 69 arasında kaybedenler ile 18 yaşını tamamlamamış engelli yakını bulunanlara ise (3.240) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımından bulunacak tutarda aylık bağlanır. Bu kişilere bağlanacak aylık miktarı da 3.240 x 0,076998=249,47 olarak hesaplanacaktır.
Bunun yanı sıra aylık almaya hak kazanacak şekilde engelli olduğunu belgeleyen ve sosyal güvenlik kurumlarından herhangi birinden malul olmaları sebebiyle yetim olarak aylık ve gelir almakta olan çocuklardan, maddede belirtilen şartları yerine getirenlere, aldıkları aylık veya gelir toplamı durumlarına göre ödenebilecek tutarın altında olması durumunda aradaki fark ilgili sosyal güvenlik kurumu tarafından ödenir. (Birden fazla sosyal güvenlik kurumundan aynı şekilde gelir ve aylık alanlara ise yalnızca tercih edecekleri bir sosyal güvenlik kurumu tarafından fark ödenir.)
Bu şekilde sosyal güvenlik kurumlarından malul olmaları nedeniyle yetim aylığı almakta olan çocukların, 2022 sayılı Kanunun Ek 1. maddesinden yararlanabilmeleri için tüm vücut fonksiyonlarını, % 70 ve üzerinde (başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek derecede engelli), ya da % 40 ile % 69 arasında (engelli) kaybetmeleri koşullarından birini yerine getirmiş olmaları gerekmektedir.
VI. SONUÇ
Sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birisinden her ne nam altında olursa olsun bir gelir veya aylık hakkından yararlananlar ile uzun vadeli sigorta kolları açısından zorunlu olarak sigortalı olunması gereken bir işte çalışanlar veya nafaka bağlanmış veya nafaka bağlanması mümkün olanlar hariç olmak kaydıyla, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından muhtaç olduğuna karar verilen 65 yaşını doldurmuş Türk vatandaşlarından, her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı 16 yaşından büyükler için belirlenmiş olan asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden daha az olan ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından muhtaç olduğuna karar verilenlere muhtaçlık hâli devam ettiği aylık bağlanır.
Aylık bağlanmasına esas teşkil eden engellilik oranı değişen kişilerin aylıkları durumlarına göre yeniden tespit olunur. Engellilik oranı, aylık bağlanması gereken oranın altına düşen kişiler ile aylık ortalama gelir tutarından fazla gelir (255,22) TL. elde etmeye başlayan kişilerin aylıkları kesilir.
Mehmet Fatih GELERİ
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder